Dakloos zijn; geen woonst hebben; onzekere, instabiele huisvesting en ontoereikende huisvesting. Uit De Marge vzw en Betonne Jeugd trekken aan de alarmbel over de woonsituatie van steeds meer kinderen en jongeren in een maatschappelijk kwetsbare situatie. In de aanloop naar de Housing Action Day, de nationale actiedag voor het recht op wonen, aanstaande zondag 26 maart, publiceren de organisaties hun Woonreportersrapport.
In 13 steden en gemeenten in Vlaanderen en Brussel gingen de Woonreporters van Uit De Marge vzw en Betonne Jeugd op pad. Ze namen diepte-interviews af met 68 jongeren tussen 12 en 30 jaar en organiseerden focusgesprekken met 22 jeugd(welzijns)werkers en professionals die in rechtstreeks contact staan met kinderen en jongeren in dak- en thuisloosheid. Ze brachten drempels met betrekking tot het recht op wonen in kaart en gingen op zoek naar oplossingen.
Het resultaat is een veldonderzoek met getuigenissen en een reeks concrete aanbevelingen die beleidsmakers tot dringende actie noopt. Dak- en thuisloosheid is een complexe problematiek die een geïntegreerde aanpak vraagt. De beleidsaanbevelingen zijn dan ook opgedeeld op basis van thema’s die de jongeren zelf prioritair stelden: woonkwaliteit, mentaal welzijn, een netwerk opbouwen, administratie (hulp- en dienstverlening), toegankelijkheid van de private huurmarkt, betaalbaarheid, dakloosheid bestrijden en onderwijs.
Tekort aan betaalbare en kwaliteitsvolle woningen
Doorheen de verhalen valt op dat steeds meer kinderen en jongeren opgroeien in gebrekkige huisvesting. Sommigen worden gedwongen om op straat te leven, te ‘sofasurfen’ bij vrienden en kennissen of moeten een beroep doen op hulpverlening die vaak niet op maat is van kinderen en jongeren. Een veel voorkomende oorzaak van dak- en thuisloosheid is het tekort aan betaalbare en kwaliteitsvolle woningen. Jongeren en professionals geven aan dat er een groot tekort is aan betaalbare woningen en/of dat ze reeds enkele jaren op een wachtlijst voor een sociale woning staan. Jongeren zijn daardoor vaak aangewezen op de private markt. Als ze een huis of appartement op de private markt vinden, is het vaak van zeer slechte kwaliteit.
Verplicht verhuurders daarom om te voldoen aan kwaliteitsvoorwaarden voor woningen en zet in op strengere controles.
“Het is een moeilijk evenwicht: kiezen tussen een studio die helemaal niet in orde is; zonder water, isolatie of zelfs elektriciteit, of op straat leven. Daarom wordt gekozen voor studio’s in slechte staat en durven we dat ook niet aanklagen uit schrik dat jongeren op straat belanden.”
Begeleider begeleid zelfstandig wonen
Jongeren in een maatschappelijk kwetsbare situatie – zoals onder meer jongeren in de bijzondere jeugdzorg – hebben een verhoogd risico om dak- of thuisloos te worden. Bij huisvestingsproblemen vallen jongeren meestal terug op hun ouders of een netwerk van familie en vrienden, maar voor deze groep is dat vaak moeilijk. Jongeren die op hun achttiende een voorziening verlaten, komen vaak op straat terecht. Ze geven aan dat ze aan hun lot worden overgelaten en getuigen dat er een gebrek is aan ondersteuning vanuit de jeugdhulpverlening of dat er geen alternatief is.
“Nazorg kreeg ik niet. Ik was 18 jaar en ze zeiden: ‘daar is de deur.’”
Jongere, 24 jaar
Discriminatie op de woningmarkt
Discriminatie is geen zeldzame praktijk op de woningmarkt. Uit de verhalen blijkt dat discriminatie erg vaak voorkomt, in de eerste plaats op de private huurmarkt. Het gaat over discriminatie op basis van inkomen, etnisch-culturele achtergrond, huidskleur, taal en verblijfsstatuut. Hoe toon je bijvoorbeeld aan dat er sprake is van discriminatie als het appartement dat je wil huren telkens nét verhuurd blijkt?
“Ik heb een achternaam die anders klinkt, maar ik ben gewoon Belg en ik merk dat ze niet reageren op mijn mails.”
Jongere, 25 jaar
We roepen op om werk te maken van een doeltreffend antidiscriminatiebeleid. Dat kan onder meer met praktijktesten. Ze maken etnisch-culturele discriminatie zichtbaar en zijn een hulpmiddel om racisme en discriminatie te bestrijden.
Op maat van jongeren
“Jongeren moeten eerst een afspraak maken bij het Sociaal Huis, waarna ze vaak nog een week moeten wachten op dat eerste gesprek. In sommige gemeenten is er een administratieve drempel waarbij de jongere eerst langs een onthaal en screeningsdienst moet gaan om vervolgens bij een sociaal assistent terecht te komen.”
Jeugdopbouwwerker
Jongeren geven aan dat ze niet weten waar ze terechtkunnen als het gaat over hun recht op wonen. Er bestaan heel wat ondersteunende diensten – zoals het JAC, CAW, OCMW, een sociaal verhuurkantoor, huisvestingsmaatschappijen, … – maar vaak is het onduidelijk voor jongeren welke instantie kan helpen. Als ze de instanties wel kennen, ervaren jongeren drempels. Bovendien zijn er vaak lange wachtlijsten en zijn de instanties niet altijd beschikbaar wanneer jongeren ze nodig hebben. Tot slot merken we dat de dienst- en hulpverlening niet op maat is van jongeren.
“Er zijn absurde regels bij het bestaande hulpaanbod. Zo had ik een case: een koppel van wie één partner dakloos is, terwijl de andere begeleid zelfstandig woont. Die laatste wil de partner graag onderdak bieden, maar volgens begeleid zelfstandig wonen mag dat niet. Zo verliest ook die jongere een woonplaats.”
Jeugdwelzijnswerker
Beleidsaanbevelingen
De resultaten bevestigen dat kinderen, jongeren en volwassenen in een maatschappelijk kwetsbare situatie geconfronteerd worden met verschillende drempels en uitdagingen: niet-kwaliteitsvolle huisvesting, discriminerende praktijken, gebrek aan laagdrempelige informatie en adequate hulp- en dienstverlening op maat van kinderen en jongeren, … Uit De Marge vzw en Betonne Jeugd trekken aan de alarmbel en vragen beleidsmakers deze signalen op te nemen. Er is een gebrek aan expertise over de noden van kinderen en jongeren in een kwetsbare situatie. Hun perspectief moet worden meegenomen in een sociaal rechtvaardig woonbeleid.
Wonen is een mensenrecht, een kinderrecht. Het is dringend tijd voor structurele maatregelen om de aanhoudende crisis op de woonmarkt aan te pakken en kinderarmoede een halt toe te roepen.
Alle kinderen en jongeren hebben recht op een veilige plek om te wonen.
1. Woonkwaliteit: gezondheid van jezelf, je wijk en je woning
- Verplicht verhuurders om te voldoen aan bepaalde kwaliteitsvoorwaarden voor de woning. Moedig eigenaars aan met renteloze renovatieleningen en koppel dat aan bescherming voor de huurders, namelijk een betaalbare huurprijs en woonzekerheid.
- Zet in op strengere controles van huisjesmelkers.
- Zie leegstand als een oplossing voor noodwoningen. Dat maakt de wijk ook aantrekkelijker en draagt bij aan het oplossen van de wooncrisis.
- Zet in op kwaliteitscontroles, zowel bij sociale woningen als de private huurmarkt, met een hersteltermijn voor de huiseigenaar.
- Zet in op het creëren van leefbare en veilige wijken door in het lokale woonbeleid rekening te houden met kinderen en jongeren.
- Werk de wachtlijsten in de (psychologische) hulpverlening weg.
- Zet in op laagdrempelige toegang tot psychologische bijstand (bv. door groepstherapie aan te bieden of psychologen die op vaste dagen in de werking zitten).
- Zet in op “voorkomen in plaats van genezen” door meer te investeren in buurtwerk en sociaal werk. Daarin op korte termijn investeren brengt de samenleving op lange termijn op.
- Zet in op opleidingen voor ervaringsdeskundigen.
- Investeer in safe spaces voor jongeren, waar jongeren elkaar kunnen leren kennen. Dat kan door de openbare ruimte jeugdvriendelijk in te richten of door meer in te zetten op verschillende vormen van jeugdwerk.
- Bied voldoende en verschillende soorten informatiebronnen aan (zowel online als fysiek en op verschillende soorten vindplaatsen) om wegwijs te raken in een buurt en zo andere jongeren te ontmoeten.
- Zet via de media in op positieve beeldvorming van kinderen en jongeren in een voorziening: nog te veel kinderen worden gepest of verliezen vrienden door het negatieve stereotiepe beeld.
4. Administratie (hulp- en dienstverlening)
- Maak de toegang tot hulp- en dienstverlening niet afhankelijk van het beschikken over een vast domicilie.
- Werk een systeem van automatische rechtentoekenning uit.
- Zorg voor laagdrempelige en automatische informatie voor jongeren in maatschappelijk kwetsbare situaties op zoek naar een woning.
- Voorzie één aanspreekpunt/hulpverlener voor alle vragen rond hulp- en dienstverlening.
- Schaf de regioafbakening voor hulpvragen af: rechten die toegewezen worden in de ene gemeente, moet je kunnen meenemen naar een andere gemeente. Dat is zeker prioritair voor levensbelangrijke rechten zoals een leefloon, een sociale woning of noodwoning.
- Ontwikkel administratie en informatie op maat van jongeren (bv. een ‘rechtenverkenner-website’ zoals er bestaat voor renovatiepremies).
5. Toegankelijkheid van de (private) huurmarkt
- Legaliseer en moedig alternatieve woonvormen aan. Ontwikkel daarbij onder meer nieuwe regelgeving rond samenwonen/huisdelen die het vervangingsinkomen van mensen niet vermindert.
- Maak werk van een doeltreffend antidiscriminatiebeleid op de (private) huurmarkt. Dat kan onder meer met praktijktesten. Ze maken etnisch-culturele discriminatie zichtbaar en zijn een hulpmiddel om discriminatie en racisme effectief te bestrijden.
- Voorzie een betaalbare woning van goede kwaliteit voor jongeren die een instelling verlaten.
- Zet in op positieve beeldvorming over jongeren.
- Zet in op (lokale) initiatieven op maat van jongeren die de zoektocht naar een woning ondersteunen.
- Vereenvoudig de aanvraag van een referentieadres.
- Geef een zinvolle invulling aan leegstaande panden voor wonen in tijdelijk verblijf.
6. Financiële aspect van wonen
- Voorzie extra financiële ondersteuning voor jongeren die noodgedwongen alleen moeten wonen.
- Maak de Vlaamse huursubsidie en huurpremie toegankelijker voor jongeren en pas het automatisch toe.
- Voorzie meer kwaliteitsvolle en betaalbare woningen door bijvoorbeeld de financiering van de sociale woonsector te verhogen. Op die manier kan men sociale woningen behouden en renoveren.
- Voorzie meer noodwoningen, bijvoorbeeld wooncontainers, zodat we aan de slag kunnen met het ‘Housing First’-principe.
- Iedereen die tijdelijk geen plek heeft om te wonen, heeft recht op kwalitatieve opvang.
- Voorzie in minstens elke centrumstad noodopvang voor jongeren, naar het voorbeeld van het Pension Van Schoonhoven in Antwerpen.
- Voer in het onderwijs meer maatschappelijke discussies over volwassen worden en alleen wonen. Niet iedereen krijgt dat van thuis mee, op school bereik je per definitie elke jongere.
